IN HERINNERING AAN EERWAARDE THEOPHILUS VERSTRAETEN deel 1/2/3

IN HERINNERING AAN EERWAARDE THEOPHILUS VERSTRAETEN
150 jaar geleden

Op 30 mei 1871 overleed Theophilus Verstraeten. Op 30 mei 2021 is het 150 jaar geleden. Hij werd een paar dagen later begraven te Bottelare, niet ver van het graf van zijn moeder. Van beide graven is niets overgebleven. In de jaren 70’ hebben ze waarschijnlijk moeten plaats maken voor de militaire begraafplek. Niets herinnert ons aan hem, zelfs de lokale historicus die op de hoogte is van zoveel van de geschiedenis van de Sint-Annakerk en van Bottelare, had geen weet van zijn bestaan.

Een klein berichtje in het intentieboek 
Het is iemand vanuit Shetland, een groep eilanden in het noorden van Schotland, die in een klein berichtje in het intentieboek in de Sint-Annakerk opnieuw melding maakt van Theophilus Verstraeten. Het had opnieuw in de vergetelheid geraakt ware het niet dat een Engelstalig berichtje dat op het einde een emailadres vermeldde mijn aandacht trok bij het neerpennen van een eigen intentie. Ik las:
“Ik ben gekomen van de Shetland eilanden, Schotland, om de begraafplaats en kerk van Fr. Theophilus Verstraeten te bezoeken, die hier geboren is maar naar Shetland kwam als lid van de Noordpool missie om de katholieke mensen daar te dienen. Hij stierf in Shetland, na het bedienen van een zieke visser met de pokken. Zijn resten werden terug naar hier gebracht en werden begraven in de buurt van het grote kruis. Het is een eer hier te zijn.”

Een Vlaams doodsprentje op de website ‘Catholic Shetland’
Het berichtje in de intentieboek is van Hilde Bardell die in oktober 2019 Bottelare bezocht op zoek naar een spoor van Father Theophilus Verstraeten. De foto van het grote kruis is van haar. Haar berichtje vertelt in een drietal zinnen zijn verhaal. Maar het is lang genoeg om duidelijk te maken dat het niet om zomaar iemand uit het verleden gaat. Dat wordt nog meer duidelijk als een eerste exploratie op het internet naar zijn doodsprentje leidt dat op de website ‘Catholic Shetland’ te vinden is.  Daarop staat te lezen dat Eerwaarde Theophilus Maria Verstraeten geboren werd te Bottelare op 27 december 1832, priester werd gewijd te Gent in 1858 waarna hij als missionaris deelnam aan de zending naar de Noordpool. Na een jaar op de Faeröer eilanden kwam hij aan te Lerwick op de Shetland eilanden waar hij “eene katholijke Kerk aanlegde bij middel van milde giften met moeite verzameld”.(foto 

Een diep betreurd overlijden
Theophilus Verstraeten overlijdt vroegtijdig een tiental jaar later, “slachtoffer van zijnen iever en zelfverloochening”. Enkele woorden van de Belgische consul op het doodsprentje maken duidelijk dat hij in die tien jaar een sterke indruk heeft nagelaten.
“Het is onmogelijk te beschrijven de neerslachtigheid welke deze treurige gebeurtenis veroorzaakt heeft in de Stad waar zij aanschouwd wordt als eene algemeene ramp. Onze vriend had verworven de toegenegenheid van al de standen der maatschappij door zijne vriendelijke handelwijze, zijne godvruchtigheid, zijne groote en tevens zedige liefdadigheid, altijd bereid zijnde alle mogelijke diensten te bewijzen, zelfs in een land van strenge Presbijterianen, die den Katholijken Godsdienst niet dulden.” 

Een verhaal dat ook nu tot ons spreekt
Dankzij Hilde Bardells kleine berichtje kunnen ook wij, 150 jaar later, zijn dood herdenken. Hij behoort op die manier tot onze nieuwe parochiegemeenschap als één van al diegenen die ons zijn voorgegaan en als iemand wiens verhaal ook nu tot ons kan spreken. In de volgende editie van Kerk & Leven wil ik, als eerbetoon, vertellen hoe hij de priester werd die Lerwick van de pokken redde, een geschiedenis die in onze huidige coronatijden nog sterker weerklinkt.

(Lieve Orye)
 

Deel 2

EEN PANDEMIE

150 jaar geleden overleed Father Theophilus Verstraeten, bijna 39 jaar oud. Enkele dagen eerder was in de buurt van Lerwick waar hij de katholieke bevolking bediende een Belgisch schip, de smak Le Phare, voor anker gegaan. Een jaar eerder, in 1870, was in Europa een pandemie van de pokken uitgebroken, de grootste uitbraak sinds de introductie van pokkenvaccinatie eind de achttiende eeuw. Het nieuws dat zeelui op het schip ziek waren met pokken zorgde in Lerwick, waar men zich waarschijnlijk nog de horror kon herinneren van eerdere uitbraken waarbij sommige eilanden bijna volledig ontvolkt raakten, voor een snelle reactie: het schip werd onder quarantaine geplaatst en elke communicatie tussen bevolking en schip werd verboden. 

EEN ‘ONGEWONE’ BESLISSING MET FATALE GEVOLGEN
Father Gerald Fitzgibbon, die het verhaal van Father Verstraeten in 1994 publiceert, vertelt dat het schip op de verkeerde plaats was aangemeerd. Father Verstraeten werd, waarschijnlijk omdat hij zelf Belg was, door een bevriend officier van justitie aangesproken rond deze kwestie en nam toen, zo schrijft Fitzgibbon, de ‘ongewone’ beslissing om vrijwillig aan boord te gaan en de kapitein ertoe te bewegen zijn schip uit de nabijgelegen baai te verplaatsen. Het gevolg was een tragedie: “Hoewel het bezoek van Father Verstraeten aan boord van Le Phare de stad had gevrijwaard van infectie, bleek het voor hemzelf fataal.” Hij had waarschijnlijk een ziek bemanningslid de ziekenzalving toegediend en kreeg daarbij zelf de pokken. Terug aan land overleed hij korte tijd later. 

SNELLE MAATREGELEN

Onmiddellijk na zijn overlijden werd zijn huis grondig gereinigd en gedesinfecteerd. Andere bewoners moesten in quarantaine blijven en mochten niet met anderen communiceren. Een wacht werd voor de deur gezet. Het lichaam van Father Verstraeten werd onmiddellijk in een loden kist geplaatst. Korte tijd nadien werd het met het schip waar hij enige dagen voordien nog gezond was aan boord gegaan naar Oostende gebracht en vandaar naar Bottelare om er begraven te worden. 

DIEPE WAARDERING IN LERWICK
Zijn overlijden maakte diepe indruk. In de notulen van de stadsraad enkele dagen later staat het volgende te lezen:
“Vóór over te gaan naar de te bespreken zaken acht de vergadering het gepast in nagedachtenis van de betreurde heer Verstraeten, de hier woonachtige katholieke priester, hun diep gevoel van verlies te noteren voor iemand die gedurende een verblijf van bijna tien jaar in een gemeenschap van strenge protestanten niet enkel onder alle religieuze vooringenomenheid leefde, maar persoonlijk het respect en de waardering van alle klassen won door de discrete uitvoering van zijn professionele plichten  en door zijn vriendelijke karakter, en die laatstleden ten offer viel aan zijn prijzenswaardige daad om de gemeenschap tegen de pokken te beschermen.”

DIEPE WAARDERING HIER EN NU
Ook wij mogen nu diepe waarde vinden in Father Verstraetens levensverhaal en in zijn onzelfzuchtige zorg voor zowel de zieke medemens als voor de gemeenschap bedreigd door een pandemie. Misschien is, in onze huidige coronacrisis, de mooiste vorm die we aan deze waardering kunnen geven onze dankbaarheid: dankbaarheid en waardering voor allen die zich inzetten voor hen die door corona ziek geworden zijn en voor allen die professioneel of vrijwillig hun steentje bijdragen aan het bestrijden van de pandemie.  Zelf voeg ik in de volgende editie van Kerk en Leven nog een hoofdstukje toe aan dit eerbetoon.

(Lieve Orye)
 

Deel 3

TOEN

Op de website van katholiek Shetland is te lezen dat in 1560 het katholicisme verboden werd. Kerken werden vernield en Shetland werd streng protestants. In 1855 wordt de Noordpoolmissie door Paus Pius IX in het leven geroepen. Die missie omvat Noors en Zweeds Lapland, het Russische schiereiland Kola, het noorden van Schotland, de Shetland-, de Orkney- en de Faeröereilanden, IJsland en Groenland. Dit Noorden moet heroverd worden voor de katholieke kerk. Bij Guido Gezelle ontvlamt het ‘Noordsche vier’, Theophilus Verstraeten voelt zich geroepen en vertrekt. Maar nog geen tien jaar later wordt de ‘onvruchtbaarheid der missie’ vastgesteld en wordt in 1868 de missie opgeheven. De uitgestrektheid van het missiegebied, het harde klimaat en onoverbrugbare culturele verschillen worden als oorzaken gezien. 

Nu
Tegenwoordig worden grote afstanden moeiteloos overbrugd door internet en email. Slechts een klein digitaal berichtje naar het emailadres dat was neergepend in het intentieboek was nodig om verbinding te maken en informatie uit te wisselen. Dankzij Hilde Bardell en Father Ambrose, huidig priester van de parochie van Sint Margaret en het Heilige Hart te Lerwick, en dankzij andere contacten via hen kon dit drieluik ter ere van Father Verstraeten geschreven worden. Maar ook de relaties tussen de christelijke kerken zijn sindsdien sterk veranderd. Het ‘Noordsche vier’ en de taal van strijd en heroveren heeft plaats gemaakt voor respectvolle relaties. Zo is op de website van katholiek Shetland te lezen dat de parochie excellente relaties heeft met de andere christelijke gemeenschappen. 

VAN BLIJVENDE WAARDE
Ik zou durven stellen dat dit laatste mede is mogelijk gemaakt door de wijze waarop Father Verstraeten aanwezig was in Lerwick. Zijn komst werd door weinig mensen gewaardeerd. De noordpoolmissie werd in Schotland, dat op dat moment driehonderd jaar Protestantse Reformatie vierde, beschouwd als ‘paapse agressie’. Ook in Shetland werd tegen de missie gepreekt en een fanatieke tegenstander bracht op een nacht buskruit tot ontploffing rond het huis waar Father Verstraeten verbleef. De ramen werden uitgeblazen. Toch is uit de sterke appreciaties die klonken na zijn vroegtijdig overlijden af te leiden dat hij deze vijandige situatie heeft weten om te buigen. Uit alle informatie blijkt dat hij standvastig aan zijn nieuwe parochie werkte én tegelijk het respect won van zijn stadsgenoten. Zijn beslissing om aan boord te gaan van het schip Le Phare om een zieke landgenoot de laatste sacramenten toe te dienen en de kapitein ervan te overtuigen het schip te verplaatsen om verspreiding van de pokken tegen te gaan, getuigen van een medemenselijkheid die van blijvende waarde is. 

EEN NIEUWE PAROCHIE
Shetland werd niet heroverd voor de katholieke kerk. Father Verstraeten bediende in zijn tijd vooral katholieken uit Ierland en elders die naar de eilanden kwamen voor de visindustrie. Nu verwelkomt zijn parochie ook hen die in de olie- en gasindustrie werken. Bij zijn aankomst kon Father Verstraeten eucharistie vieren in een Sint Anna kapel. Deze was het jaar voordien ingericht in een kelder door Father Stefan Djunkowsky, een Russisch priester die als lid van de Noordpoolmissie af en toe Lerwick bezocht. Ongetwijfeld zal Sint Anna Father Verstraeten, die zijn jeugd in en rond de Sint Anna kerk te Bottelare doorbracht, tot steun geweest zijn. Hij stierf echter voor hij zijn bouwplannen voor een nieuwe kerk te Lerwick tot realisatie kon brengen. Misschien had er, zonder de pokken, in Lerwick wel een Sint Anna kerk kunnen zijn. Pas veertig jaar na zijn dood, in 1911, wordt met steun van het Verstraeten fonds de St Margaret’s kerk gebouwd. 
Kerk-zijn is echter vooral een zaak van verbondenheid en medemenselijkheid. Dank aan Hilde Bardell die ons via haar kleine berichtje opnieuw verbindt met Father Theophilus Verstraeten. Misschien mag ik, in naam van onze nieuwe Moeder Teresaparochie en als teken van verbondenheid, de St Margaret and Sacred Heart parochie in Shetland alle goeds toewensen.

(Lieve Orye)